اقتصاد دانش بنیان و فعالیت های اقتصادی کشور
کمک اقتصاد دانش بنیان به فعالیت های اقتصادی کشور
حمید آصفی کارشناس اقتصاد در مقاله ای به بررسی اقتصاد دانش بنیان در ایران و نحوه پیاده سازی آن در کشورمان و کمک اقتصاد دانش بنیان به فعالیت های اقتصادی کشور پرداخته است و مشکلات آن را مطرح کرده و همچنین میزان واردات محصولات دانش بنیان ایران را مورد بررسی قرار داده است:
اقتصاد دانش بنیان شیوه انتظام بخش جدیدی در فعالیتهای اقتصادی کشورهای توسعه یافته است. کشورهای پیشرفته مسیر اقتصاد مبتنی بر تولید را گذرانده و به اقتصاد مبتنی بر دانایی یا دانش رسیدند. ولی کشور ایران دیگرفرصت طی نمودن این فرایند را ندارد و باید از مسیر میانبر و کوتاه، سریع از این فاز صنعتی شدن گذرکند.
برداشت ناقص از این اقتصاد برابر دانستن آن با علم محض است. یعنی اقتصاد دانش بنیان را با دانایی و با علم برابر می‌دانند! اقتصاددانش بنیان یک سیستم اقتصادی دارد و وقتی آن را به کار می گیریم در واقع توسعه اقتصاد کشورمان را بر این مبنا قرار می‌دهیم. بنابراین اقتصاد دانش بنیان فراتر از توسعه علم و فناوری است. رشد علمی کشور شاید در برخی موارد ابزار لازم برای رشد اقتصاد دانش بنیان باشد، اما هیچگاه با آن معادل و مساوی نیست! اگر بنا باشد گسترش اقتصاد دانش بنیان الگوی توسعه کشور باشد، الزاماتی دارد که باید آن ها را بشناسیم.
نقش محصولات دانش بنیان در افزایش تولید ناخالص ملی
وقتی واژه اقتصاد دانش بنیان در ایران را به کار میگیریم باید بپذیریم که محل درآمد قابل توجهی برای کشور است در غیر این صورت نمی‌توان به آن اقتصاد گفت! برای اینکه به این موقعیت برسیم باید سهم قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی (GDP) داشته باشیم. در سند توسعه علمی کشور قانونی وجود دارد که در آن عنوان شده ۵۰ درصد تولید ناخالص ملی ما در سند چشم انداز توسعه ۱۴.۴ باید از طریق تولید محصولات دانش بنیان، اعم از کالا و خدمات، تأمین شود.
همچنین باید فعالیتهای اقتصادی به تحقق این هدف معطوف شود. عاملان این اقتصاد عموماً فنآوران و فارغ التحصیل های دانشگاه هستند.
در اقتصاد دانش بنیان علاوه بر دولت، نهادهای عمومی، چه بخش خصوصی و چه بخشی تعاونی، باید به طور جدی فعالیت داشته باشند. بنابراین باید بسترهای حقوقی و قانونی لازم را برای اقتصاد دانش بنیان فراهم آورد. مثلا اگر الان از بهترین و معتبرترین شرکتی که تکنولوژی روز را دارد اقدام به انتقال تکنولوژی کنید و بخواهید این فعالیت را به بانک‌های ایرانی توضیح دهید، آن‌ها متوجه نمی‌شوند که منظور شما از انتقال تکنولوژی دقیقاً چیست. بنابراین ترجیح می‌دهید گزینه راحتتر، یعنی خرید تجهیزات را انتخاب کنید. این بحث، یعنی انتقال تکنولوژی، هنوز برای بانک‌ها قابل قبول نیست. مثلاً در حال حاضر مناقصه‌ای برای انتقال تکنولوژی برگزار نمی‌کنیم و به درستی نمی‌دانیم برای آن چه میزان اعتبار لازم است در حالی که به راحتی می‌توانیم مناقصه برگزار کنیم و ماشین آلات و تجهیزات لازم را بخریم. در واقع، در محتوا، یعنی انتقال تکنولوژی مورد نیاز مشکل داریم.
اقتصاد دانش بنیان مدل توسعه جدید در دنیا
اقتصاد دانش بنیان یک روش یا مدل توسعه جدید در دنیاست که از دهه هشتاد میلادی غالب شده است. اگر ما بخواهیم در آن موفق باشیم، به جز بحث علم و فناوری، باید سراغ الزامات حقوقی و قانونی لازم برای این جنس اقتصاد هم برویم. این جنس اقتصاد به گونه‌ای است که در آن میزان دارایی ملموس و مشهود نیست. در این اقتصاد دارایی ناملموس است و سرمایه اصلی درون نیز انسانی و فکری است. ما باید به این موضوع توجه کرده و دنبال ملاحظات مربوط به آن باشیم. اما یکی از مؤلفه‌های اصلی عدم تداوم اقتصادی مثل ایران که وابستگی شدید به نفت دارد و از امواج بحران‌های اقتصادجهانی متاثر می شود، اقتصاد دانش بنیان است. باید در نحوه ایجاد ثروت و درآمد برای کشور و منبع آن تنوع دانسته باشیم و سیستم مدافع ما در برابر اقتصاد مهاجم، پویا و متنوع جهان پیشرفته، اقتصاد دانش بنیان است.
نحوه به کار گیری اقتصاد دانش بنیان در ایران
اقتصاد دانش بنیان در ایران به فضای اقتصاد، تنوع و تحرک و پویایی می‌بخشد و آن را از ضربه پذیری بحران‌های ادواری جهان سرمایه داری تا حدود زیادی مصون می‌کند. بعد از انقلاب ۱۳۵۷ به کارگیری اقتصاد دانش بنیان عمدتأ در سلاح های نظامی بوده. در حالی که مشکل اقتصاد ایران این است که در بخش اقتصاد ملی و صادراتی کمترین فعالیت را دارد و در تحرک تقاضا و تولید برای محصولات دانش بنیان فعالیت چندانی نداشته است.
نبود تولید دانش بنیان، در داخل اقتصاد ایران موجب ورود این محصولات از خارج می شده است. مثلا از اتومبیل‌هایی استفاده کرده و میکنیم که به تکنولوژی کاهش آلاینده‌های هوا مجهز نیستند. این یعنی توجه نکردن به منابع بین نسلی و این که هیچ قیمت و ارزشی برای آن قائل نبودیم. به عنوان یک رانت مالکانه به نفت نگاه شده است و سیستم رانتی این صنایع کثیف و آلوده کننده محیط زیست را شارژ کرده و چرخانده است. در بحث محیط زیست اگر از تکنولوژی روز استفاده نمی شود به دلیل رانت منابع است. اغلب در نیازهای دم دستی‌تر نظیر واکسن به سراغ تکنولوژی رفته‌ایم. در مورد واکسن و برخی داروها یا تجهیزات مخابراتی نیاز خود را به صورت سنتی از خارج از کشور تأمین میکنیم که این هم دلایل متنوعی دارد.
میزان واردات محصولات دانش بنیان در ایران
در حال حاضر حدود ۱۰ تا ۱۴ درصد واردات محصولات دانش بنیان در ایران وجود دارد. در مقابل آمریکا ۷۰ درصد واردات محصولات دانش بنیان دارد! این تئوری کهنه که قدرت های پیشرفته سرمایه داری به دنبال غارت منابع زیرزمینی هستند نیز تا حدود زیادی منسوخ شده است. مشکل ما در لنگی اقتصاددانش بنیان از آنجا نشأت می‌گیرد که در ایران به پیش نیازها و الزامات برنامه‌ای و مدیریتی، اقتصادی نیاز است.