شکل گیری اقتصاد دانش بنیان
اقتصاد کشور در حال تغییر ماهیت و شکل از منبع‌محوری به دانش‌بنیانی است لذا در این برهه شاهد شکل‌گیری کسب و کار دانش بنیان نوظهور مبتنی بر فناوری هستیم که بیشترین نرخ رشد را به خود اختصاص داده و به دنبال جذب بیشترین سهم از بازار اقتصادی کشور هستند و به شکل‌گیری اقتصاد دانشبنیان و جایگاه اقتصاد دانش بنیان می پردازد. آمار بازگشت سرمایه بانک جهانی هم نشان می‌دهد نرخ بازگشت سرمایه در بخش کشاورزی ۳۰ درصد، صنعت ۵۰ درصد و خدمات ۱۰۰ درصد است که اغلب کسب و کار دانش بنیان و فناورانه در حوزه خدمات هستند.
لذا احساس نیاز برای گذر از اقتصاد منبع محور به اقتصاد دانش بنیان در تمامی جوامع بیش از پیش احساس می‌شود و باید زمینه تولید محصولات دانشبنیان را از طریق شکل‌گیری کسب و کار دانش بنیان کوچک و متوسط فراهم کرد تا از دایره رقابت جا نماند. طبیعتا تحقق و شکل‌گیری اقتصاد دانشبنیان در عصر پرشتاب کنونی که کارآفرینی مبتنی بر فناوری و به دنبال آن کسب و کارهای دانشبنیان موتور رشد اقتصادی محسوب می‌شود، به اشتغال پایدار فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها کمک بسزایی خواهد کرد. در این حوزه اقتصاد، نوآوران، صاحبان فکر و طراحان کسب و کار دانش بنیان ، سرمایههای اصلی ، موضوع فن‌آفرینی محسوب می‌شوند تا با ایجاد شرکت های دانشبنیان، سهم قابل توجهی در توسعه صنایع با فناوری های برتر و ایجاد اشتغال برای دانش‌آموختگان دانشگاهی فراهم کنند.
اقتصاد دانش بنیان چیست؟
اقتصاد دانشبنیان به روش تولیدی گفته می‌شود که در آن از دانش برای ایجاد ارزش افزوده محسوس یا غیرمحسوس استفاده می‌شود. کارشناسان بر این باورند که سرمایههای اقتصادی کشورمان تنها محدود به منابع زیرزمینی مانند نفت نیست بلکه نیروی انسانی سرمایه اصلی به حساب می‌آید؛ در واقع اصول اصلی اقتصاد دانشبنیان بر نیروی انسانی خلاق و متخصص استوار شده است. بر این اساس، کشور ما با در اختیار داشتن جمعیت جوان و پتانسیل های بالا در زمینه‌های فناوری، چند سالی است با هدایت رهبر معظم انقلاب به سوی پیاده‌سازی این مدل از اقتصاد رهنمون شده است. همانند تعریفی که بسیاری از اقتصاددانان از اقتصاد دانشبنیان ارائه می‌شود، در منظومه فکری مقام معظم رهبری نیز اقتصاد دانشبنیان اقتصادی است که براساس تولید، توزیع و کاربرد دانش و اطلاعات شکل گرفته، سرمایه‌گذاری در دانش و صنایع دانش پایه شکل می‌گیرد و نقش علم و فناوری در آن بسیار زیاد است.
در نهایت اگر دوست دارید درباره چیستی دانش بنیان بدانید، پیشنهاد میکنیم به صفحه ی اقتصاد دانش بنیاد چیست سر بزنید.
جایگاه اقتصاد دانش بنیان از دید رهبری (اقتصاد دانش بنیان در ایران)
از نظر ایشان علم برای کشور، سرمایه‌ای بی‌پایان و تمام نشدنی است؛ بنابراین اگر چرخه تولید علم در کشور به راه افتد، اگر استعدادی به جریان افتد، اگر ظرفیت ها شروع به بروز و ظهور کرد، آن موقع دیگر منبع تمام‌نشدنی است. رهبر معظم انقلاب در دیدار با فعالان شرکت ها و تولیدکنندگان دانشبنیان در سال ۹۱ در گوشه‌ای از صبحت هایشان می‌فرمایند که «علم پدیده‌ای درون‌زاست؛ چیزی نیست که انسان برای آن ناچار و ناگزیر باشد وابسته شود؛ بله اگر شما بخواهید علم حاضر و آماده را بگیرید، همین است؛ وابستگی دارد، احتیاج دارد، دست دراز کردن دارد اما بعد از آنکه بنیان علمی در یک کشوری به وجود آمد، استعداد هم در آن کشور وجود داشت، آن وقت حالت چشمه‌های جوشان را پیدا می‌کند.»
همچنین ایشان می‌فرمایند:
“اگر ما بپردازیم به دنبال‌گیری تحقیق و علم و ژرف نگری و دانش پژوهشی، اگر این مسئله در کشور همچنان که بحمدالله چند سالی است جدی گرفته شده و دنبال می‌شود، با همین شتاب، بلکه با انگیزه بیشتر و اهتمام بیشتر دنبال شود، بدون تردید کشور به یک اوجی دست خواهد یافت.”
این دیدگاه باز و روشن درباره مقوله حمایت از دانشبنیان ها دقیقا در زمانی که مجموعه‌های دانشی در حال شکل‌گیری هستند، به نوعی حمایت همه‌جانبه از نیروی انسانی نخبه و صاحب دانش هم به حساب می‌آید.
قانون حمایت از کسب و کار دانش بنیان
قانون حمایت از شرکت ها و مؤسسات دانشبنیان و تجاری‌سازی نوآوری ها و اختراعات که در راستای اجرای اصل ۱۲۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به تصویب رسید، شرکت ها و مؤسسات دانشبنیان را شرکت یا مؤسسه‌ای خصوصی یا تعاونی تلقی کرده که به منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری های برتر و با ارزش افزوده فراوان به‌ویژه در تولید نرم‌افزارهای مربوط تشکیل می‌شود.
تاریخچه اقتصاد دانش بنیان
اقتصاد دانش بنیان نیز به عنوان آخرین مرحله توسعه در بازسازی اقتصاد جهانی شناخته می‌شود. تاکنون، جهان توسعه یافته از اقتصاد کشاورزی (عصر پیش از تولید صنعتی، عمدتاً بخش کشاورزی) به اقتصاد صنعتی (با عصر صنعتی، عمدتاً بخش تولید) به اقتصاد پسا صنعتی / تولید انبوه (اواسط دهه ۱۹۰۰، عمدتاً بخش خدمات) به اقتصاد دانش بنیان (اواخر دهه ۱۹۰۰–۲۰۰۰، عمدتاً بخش فناوری / سرمایه انسانی) رسیده‌است. این آخرین مرحله توسط تحولات (که بعضاً از آن به عنوان انقلاب دانش نامیده می‌شود) در نوآوری‌های تکنولوژیکی و نیاز رقابتی جهانی برای نوآوری با محصولات و فرآیندهای جدیدی که از جامعه تحقیق توسعه می‌یابد، مشخص شده‌است. توماس ال استوارت خاطرنشان می‌کند: درست همان‌طور که انقلاب صنعتی به دلیل پایان دادن به کشاورزی به دلیل پایان دادن به کشاورزی، مردم مجبور به خوردن بودند، بعید است که انقلاب دانش باعث پایان دادن به صنعت باشد، زیرا مردم هنوز به محصولات فیزیکی احتیاج دارند.
در اقتصاد دانش بنیان، نیروی کار تخصصی به عنوان سواد رایانه ای شناخته می‌شود و در پردازش داده‌ها، توسعه الگوریتم‌ها و مدل‌های شبیه‌سازی شده و نوآوری در فرایندها و سیستم‌ها، به خوبی آموزش دیده‌است. مایکل پورتر، استاد دانشکده بازرگانی هاروارد، ادعا می‌کند که اقتصاد امروز بسیار پویاتر است و مزیت مقایسه ای کمتر از مزیت رقابتی است که به «استفاده بیشتر از ورودی‌ها، که به نوآوری مداوم نیاز دارد» متکی است. در نتیجه، مشاغل STEM فنی شامل دانشمندان رایانه، مهندسین، شیمی دانان، زیست شناسان، ریاضیدانان و مخترعین علمی تقاضای مستمر را در سالهای آینده شاهد خواهند بود. علاوه بر این، خوشه‌های واقع شده، که مایکل پورتر معتقد است در اقتصادهای جهانی بسیار حیاتی است، به‌صورت محلی با صنایع مرتبط، تولیدکنندگان و سایر نهادهای مرتبط با مهارت، فن آوری و سایر ورودی‌های متداول ارتباط برقرار کنید. از این رو، دانش کاتالیزور و پیوند دهنده در اقتصادهای مدرن است. رگولس و هولس هوس استدلال می‌کنند که این تغییر با پراکندگی قدرت و مدیرانی مشخص می‌شود که با توانمندسازی کارگران دانش برای مشارکت و تصمیم‌گیری همراه هستند.
با کمبود منابع طبیعی زمین در نتیجه نیاز به زیرساخت‌های سبز، یک صنعت لجستیکی که مجبور به تحویل به موقع، افزایش تقاضای جهانی، سیاست نظارتی است که با نتایج عملکرد اداره می‌شود، و تعداد دیگری از موارد دیگر اولویت بالایی در دانش دارند؛ و تحقیقات مهم هستند. دانش تخصص فنی، حل مسئله، سنجش عملکرد و ارزیابی و مدیریت داده‌های مورد نیاز برای مقیاس جهانی بین مرزی، بین رشته‌ای رقابت امروز را فراهم می‌کند.
نمونه‌هایی در سراسر جهان از اقتصاد دانش بنیان در میان بسیاری از کشورها اتفاق می‌افتد:مهندسی هوافضا و خودرو در مونیخ، آلمان؛ بیوتکنولوژی در حیدرآباد، هند؛ الکترونیک و رسانه‌های دیجیتال در سئول، کره جنوبی؛ صنعت پتروشیمی و انرژی در برزیل. بسیاری از شهرها و مناطق دیگر سعی می‌کنند از یک الگوی توسعه دانش محور پیروی کنند و پایه و اساس دانش خود را با سرمایه‌گذاری در موسسات آموزش عالی و تحقیقاتی افزایش دهند تا بتوانند نیروی کار ماهر و بالاتری را جذب کنند و خود را در رقابت جهانی جای دهند. با وجود این، علیرغم ابزارهای دیجیتالی که دسترسی به دانش را دموکراتیک می‌کنند، تحقیقات نشان می‌دهد که فعالیت‌های اقتصاد دانش بنیان هر روز در هسته‌های اقتصادی سنتی متمرکز هستند.