طرح صیانت و شرکت های دانش بنیان
طرح و بحث های پیرامون آن
این روزها بحث در مورد طرح حمایت از حقوق کاربران در فضای مجازی یا به زعم اکثریت همان طرح صیانت، بسیار داغ شده است. موافقان و مخالفان که متاسفانه اغلب بدون مطالعه کافی و کورکورانه به بحث در مورد این طرح می پردازند، صحبت های بسیاری در خصوص ابعاد گسترده این طرح و قطع دسترسی عمومی به بسیاری از سرویس های بین المللی داشته اند. گرچه این طرح علناً اشاره ای به مسدودسازی نمی کند، اما برای فعالان حوزه فناوری اطلاعات مسجل شده است که در بسیاری از موارد، اجرای طرح صیانت منجر به محدودیت های شدید و ایجاد مشکلات گسترده در استفاده از سرویس های اینترنتی غالب در کشور می گردد.
مسائل اساسی مورد بحث
تئوری طرح صیانت منطقی، مفید و حتی لازم است، اما آنچه که به عنوان متن طرح مطرح شده است بیش از فایده، برای کشور هزینه به دنبال دارد. دیدگاه غیرواقعی آن به ظرفیت های موجود در داخل برای جایگزینی سرویس های خارجی معمول، در بهترین حالت برای مدت زمان قابل توجهی برای کشور مشکل آفرین خواهد بود. تجربه بومی سازی ناموفق موتورهای جستجو و شبکه های اجتماعی با وجود حمایت های مادی قابل توجه، نشان دهنده عدم آمادگی فعالان داخلی برای پر کردن خلأ سیستم های خارجی است.
گرچه قطعی اینترنت در این طرح مورد بحث قرار نمی گیرد، اما ارائه دهندگان بزرگ انواع سرویس ها مانند گوگل ملزم به تبعیت از چهارچوب های مورد نظر در کشور برای فضای مجازی خواهند شد و در صورت عدم تابعیت از قوانین (قوانینی که هنوز شفاف سازی نشده اند)، فعالیت آنها در فضای مجازی کشور با محدودیت روبرو می شود. همچنین طرح صیانت از این ارائه دهندگان به اشتراک گذاری اطلاعات کاربران داخلی را به عنوان یک شرط غیرقابل مذاکره طلب کرده است. این بند گرچه روی کاغذ مفید و منطقی به نظر می رسد، اما در عمل امکان پذیر نیست. چون برخلاف کشورهایی مانند چین، این شرکت ها در ایران فاقد منافع قابل توجه بوده و به راحتی می توانند عطای سرویس دهی در ایران را به لقایش ببخشند. در کنار فقدان وجود بسترهای مناسب برای تأمین تقاضای داخلی، این امر نیز می تواند مضرات فراوانی برای فضای مجازی کشور به دنبال داشته باشد.
صیانت و دانش بنیان
سوالی که پیش می آید، رابطه طرح صیانت و شرکت های دانش بنیان است. تعریف شرکت های دانش بنیان بر اساس ساختار اقتصاد دانش بنیان شکل گرفته است. اقتصاد دانش بنیان همان طور که از نام آن مشخص است، بر علم و دانش و به خصوص نیروی کار متخصص تمرکز می کند. از زمانی که قانون حمایت از این شرکت ها در ایران تصویب شد، همواره به حوزه دانش بنیان به عنوان اهرمی برای خروج کشور از اقتصاد نفتی و حرکت به سمت اقتصاد غیرنفتی نگاه شده است. این نگاه در گرو توانایی فعالان این حوزه برای رقابت در بازارهای بین المللی و عرضه محصولاتی با فناوری بالاست که قادرند جایگزین محصولات روز دنیا در زمینه صنعتی مورد نظر شده و از این طریق برای کشور ارزآوری نمایند.
محدود شدن راه ارتباطی این مجموعه ها با مشتریان کنونی و بالقوه خود در خارج از کشور بدیهی ترین آسیبی است که با از دست دادن راه های ارتباطی سرویس های بین المللی پدید می آید. اگرچه اپلیکیشن های داخلی ممکن است قادر باشند در نهایت نیازهای داخلی ایران را رفع نمایند، اما ارتباط با مشتریان خارجی از طریق این اپلیکیشن ها نیازمند جهانی شدن آنها خواهد بود که حداقل در حال حاضر امری ورای توانایی این پلتفرم هاست.
تقریباً همه فعالان حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات با اجرایی شدن این طرح با چالش روبرو می شوند. گرچه با ایجاد فضا در زمینه سرویس ها و نرم افزارهای خدماتی می توان به رشد این مجموعه ها امیدوار بود، اما واقعیت این است که پر کردن این فضا برای مجموعه های نرم افزاری، چه از نظر کمی و چه از نظر کیفی، کار بسیار دشواری است. شرکت های دانش بنیان اندکی در این حوزه هستند که قادرند پاسخگوی این حجم عظیم تقاضا باشند.
همچنین بخشی از فعالیت های شرکت های دانش بنیان از طریق مهندسی معکوس محصولات خارجی و بازتولید و توسعه این محصولات انجام می شود. این کار نیازمند دسترسی به منابع علمی متعدد است که اغلب به طور عمده در سرورهای خارج از کشور ذخیره شده اند. می توان برای شرکت های دانش بنیان معافیت های خاصی در زمینه ترافیک بین الملل در نظر گرفت، اما باید در نظر داشت که به دلیل محصول محور بودن گواهی دانش بنیان، بسیاری از شرکت های متقاضی باید ابتدا مهندسی معکوس و تولید محصول خود را انجام داده باشند و بعد از آن دانش بنیان می شوند. لذا حتی با در نظر گرفتن این معافیت، دریافت گواهی دانش بنیان برای شرکت های نوپا بدل به یک چالش اساسی می شود که کاملاً مخالف تلاش های چندین و چند ساله نهادهای مسئول برای گسترش اقتصاد دانش بنیان است.
جمع بندی
طرح صیانت پتانسیل مدیریت و کنترل فضای مجازی کشور را ارائه می کند، اما هزینه اجرای این طرح و ویژگی های آن متاسفانه با واقعیات هماهنگ نیست. حوزه دانش بنیان هم به عنوان یکی از زمینه های کاری وابسته به فناوری روز در صورت اجرای این طرح با چالش های قابل توجه روبرو می شود. البته باید منتظر ماند و دید که شرایط اجرا و متن نهایی طرح صیانت به چه شکل خواهد بود. طی سالیان اخیر حمایت از فعالان حوزه دانش بنیان، چه برای گسترش فعالیت و چه برای کمک به رشد کشور، یکی از سیاست های کلان بوده است و با توجه به اثرگذاری این طرح بر اجرای اصل هدف این مجموعه ها، توجه نهادهای اجرایی به این امر از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.