بازار و بازارسازی محصولات دانش بنیان
مشکل اساسی در حوزه توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان
در حال حاضر یکی از معضلات اصلی شرکت‌های دانش‌بنیان، مسئله بازار و بازارسازی محصولات دانش بنیان است.اجرایی نشدن مصوبات دولت مبنی بر خرید محصولات دانش بنیان تولید داخل از سوی دستگاه‌های دولتی و خلاصه شدن حمایت «صندوق نوآوری و شکوفایی» به اعطای وام، دو مشکل اساسی در حوزه توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان است.
شناسایی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان موضوعی است که در چند سال اخیر مورد توجه قرار گرفته است. روند شناسایی و تائید صلاحیت شرکت‌های دانش‌بنیان در ۵ سال اخیر طوری است که تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان از ۴۰ شرکت در سال ۹۲ به ۳۲۰۰ شرکت در سال ۹۶ رسید. در این زمینه تاکنون حمایت‌های مختلفی از شرکت‌های دانش‌بنیان در قالب‌های وام، معافیت‌های مالیاتی، معافیت‌های گمرکی و غیره صورت گرفته است. اما نکته اصلی که در خصوص شرکت‌ها باید بر آن تأکید کرد، رشد و ادامه حیات آن‌ها است. در شرایط فعلی اگر روزی حمایت‌های دولتی از این شرکت‌ها قطع گردد، این شرکت‌ها رو به افول می‌روند.
مسئله‌ای که در خصوص شرکت‌های دانش‌بنیان به نظر مغفول مانده است، موضوع بازار محصولات دانش بنیان تولید داخل است. طبق شنیده‌ها در حال حاضر یکی از معضلات اصلی شرکت‌های دانش‌بنیان، مسئله بازار و بازارسازی محصولات دانش بنیان است. در این زمینه باید گفت که هم‌اکنون شرکت‌های دانش‌بنیان با معضل عدم خرید محصولاتشان در بازار مواجه هستند و تا زمانی که این معضل حل نشود، هرچه حمایت از این شرکت‌ها شود، بی‌فایده است. زیرا این شرکت‌ها زمانی می‌توانند بدون حمایت دولت سرپا باشند که بتوانند سهم خودشان را از بازار محصولاتشان به دست آورند.
بازارسازی محصولات دانش بنیان
در خصوص بازارسازی محصولات دانش بنیان کارهایی صورت گرفته لکن این معضل تاکنون حل‌نشده است. در سال ۹۳ هیئت دولت مصوبه‌ای در زمینه خرید محصولات دانش‌بنیان از سوی دستگاه‌های دولتی تصویب نمود. اما در عمل مصوبه اجرا نشد. در سال ۹۵ نیز دوباره هیئت دولت مصوبه‌ای مبنی بر الزام برخی وزارتخانه‌ها به خرید محصولات تا سقف ۱۰ هزار میلیارد تومان تصویب کرد. اما این مصوبه هم با شکست روبه‌رو شد. با توجه به اینکه سازمان‌های دولتی، یکی از بزرگ‌ترین مشتریان بازار مصرفی هستند، موفقیت در مصوبه مذکور می‌توانست گامی در جهت حل مشکل بازارسازی محصولات دانش بنیان باشد.
با این حال با توجه به شعار سال مبنی بر حمایت از کالای ایرانی، دولت باید به‌جای تصویب مصوبات جدید در خصوص حمایت از کالاهای ایرانی و به خصوص حمایت از محصولات دانش‌بنیان، همان مصوبات گذشته خود را اجرا نماید. زیرا اجرای آن‌ها، مشکل بازار محصولات دانش‌بنیان را نیز مرتفع می‌کند. از طرفی با حل شدن مشکل مذکور، شرکت‌ها اهداف توسعه بازار خود را نیز دنبال خواهند کرد.
نکته‌ی قابل ذکر در این زمینه این است که دولت در کنار الزام دستگاه‌ها به خرید محصولات دانش‌بنیان ایرانی و سایر محصولات تولید داخل، باید مقدمات حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در زنجیره تأمین پروژه‌های بزرگ کشور را نیز فراهم نماید. با ورود شرکت‌های مذکور به زنجیره تأمین پروژه‌های بزرگ، مشکل بازارسازی آن‌ها تا حدودی مرتفع می‌گردد.
همچنین بخوانید:
اعطای وام، راهکار حمایتی صندوق نوآوری شکوفایی
یکی دیگر از بازیگران عرصه بازارسازی محصولات دانش‌بنیان، صندوق نوآوری و شکوفایی است. در حال حاضر تمرکز باید بر تجاری‌سازی فناوری، بازارسازی محصولات دانش بنیان و برنامه داشتن برای پوشش ریسک سرمایه‌گذاری دانش‌بنیان باشد، در حالی وام دادن به شرکت‌های دانش‌بنیان اعم از نوپا و تولیدی به عنوان راهکار حمایتی صندوق نوآوری شکوفایی انتخاب شده است که مطابق نظر اکثر کارشناسان حوزه علم و فناوری، این سازوکار تنها برای شرکت‌های باسابقه و پا گرفته کارآمد است و برای شرکت‌های نوپا، تنها موجب بدهکاری و هدر رفتن سرمایه و ایده‌های آنان می‌شود. انتخاب این روش غلط که با پشتوانه یک سرمایه ۳۰۰۰ میلیاردی انجام شده موجب هدایت متقاضیان به سمت راه آسان و نقد یعنی وام با سود پایین گردیده است.
در واقع خواسته یا ناخواسته فعالیت‌های مشارکت و سرمایه‌گذاری خطرپذیر که مسیر سخت‌تر اما پایدارتری است، تضعیف شده و کشور تا حد زیادی در این حوزه تخصصی مالی عقب‌افتاده است. البته نقدهای جدی‌تری نیز بر این صندوق وارد است که در این مقال نمی‌گنجد. با این حال با توجه به جایگاه ویژه و راهکار حمایتی صندوق نوآوری و شکوفایی در به حرکت درآوردن چرخ اقتصاد دانش‌بنیان در کشور، نیاز به تحول در این نهاد احساس می‌شود. حرکت این صندوق به سمت فضاسازی سرمایه‌گذاری خطرپذیر با فراهم آوردن زیرساخت‌های لازم برای فعالیت نهادهای پوشش ریسک، کمک به بازارسازی محصولات دانش‌بنیان با به کار گیری تسهیلاتی همچون لیزینگ و غیره می‌تواند راه‌حل مشکل بازارسازی شرکت‌های دانش‌بنیان باشد. اما به نظر می‌رسد تحقق این راه‌حل‌ها با توجه به توان و نوع نگاه تیم فعلی مدیریتی صندوق دور از دسترس باشد.
محصولات دانش بنیان تولید داخل
به طور کلی با حل شدن مشکل بازار محصولات دانش بنیان تولید داخل می‌توان به آینده اقتصاد دانش‌بنیان امیدوار بود. با وجود اینکه در این زمینه دولت مصوباتی داشته اما در عمل این مصوبات به سرانجامی نرسیده است. یکی از دلایل به ثمر نرسیدن مصوبات مذکور، ضعف در نظارت بر خرید دستگاه‌های دولتی است. به همین دلیل پیشنهاد می‌شود با الزام هر دستگاه دولتی مبنی بر ارائه لیست اقلام موردنیاز خود، توسط یک شورا بر خرید آن‌ها نظارت گردد. همچنین می‌توان برای بخش خصوصی نیز پیشنهادهای تشویقی در نظر گرفت تا آن‌ها نیز به خرید محصولات دانش بنیان تولید داخل راغب گردند.
در نهایت حمایت از محصولات دانش‌بنیان تولید داخل نیازمند عزم و اعتقادی راسخ است و تا زمانی مسئولان اجرایی به توان تولید کشور ایمان نداشته باشند، نمی‌توان به رفع مسئله بازار محصولات خوش‌بین بود. از طرفی در زمینه حمایت از بازار محصولات دانش‌بنیان، صندوق نوآوری و شکوفایی هم نقش بسیار مهمی در این زمینه بر دوش دارد و این صندوق باید با تغییر رویه‌های حمایتی خود، گامی مؤثر در خصوص بازار محصولات مذکور بردارد.