عملکرد یکساله ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور
عملکرد یکساله ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور
گزارش مربوط به عملکرد یکساله سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور این دولت را بصورت چکیده می توانید مطالعه فرمایید.
ستاری چه برنامهای دارد؟
برنامههای معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری را میتوان به ۳ دسته اصلی تقسیمبندی نمود.
۱- مهمترین این برنامهها مربوط به مسئله شرکتهای دانشبنیان و انواع حمایتها از آنهاست.
ستاری مهمترین مسئله این شرکتها را تأمین بازار میداند و معتقد است که باید موانع بازار این شرکتها نظیر ضمانتنامه، اخذ مجوز از برخی از ارگانها، آموزش نیروی انسانی و.. شناسایی و حل شود. همچنین بر اجرای «قانون حمایت از شرکتها و مؤسسات دانشبنیان و تجاریسازی نوآوریها و اختراعات» ازجمله حمایتهای مالیاتی، گمرکی، بیمهای و…، راهاندازی کریدورهای تجاریسازی برای شرکتهای دانشبنیان و حمایت از ایجاد و توسعه صندوقهای سرمایهگذاری خطرپذیر تأکید کرده است.
۲- توجه به مسئله تجاریسازی را میتوان دومین برنامه معاونت علمی دانست.
ایجاد کریدور تجاریسازی، حمایت از فناوری و اشتغال فارغالتحصیلان، حمایت از تجاریسازی اختراعات و طرحها، حمایت از کانونهای هماهنگی دانشگاه و صنعت، تلاش برای افزایش سهم تولید محصولات و خدمات دانشبنیان در GDP کشور، فعال نمودن دیپلماسی فناوری، تأکید بر تعاملات دانشی و فناوری با کشورهای توسعه یافته ازجمله مسائلی است که ستاری در برنامههای معاونت علمی به آن اشارهکرده است.
۳- سومین مسئلهای که در وعدههای ستاری به آنها اشاره شد، موضوع نخبگان است.
تلاش برای جلوگیری از خروج نخبگان، تغییر مکانیزم حمایت فرد محور از نخبگان به حمایت از مراکز نخبه پرور و ایجاد روشهایی برای توانمندسازی نخبگان برنامههایی در این راستا میباشند.
مهمترین تصمیمات و اقدامات
مثبت
۱- رفع اختلافات با وزارت علوم
یکی از اولین اقدامات معاونت علمی پس از انتصاب تشکیل کارگروهی ۵ نفره با همکاری وزارت علوم برای بررسی و رفع اختلافات میان معاونت علمی و فناوری و وزارت علوم بود. ترکیب اعضای هیئتامنای صندوق ملی نوآوری و شکوفایی، ترکیب کارگروه شرکتهای دانشبنیان و نحوه مصرف بودجه پژوهشی دستگاههای اجرایی مهمترین مسائلی بود که ستاری از آنها بهعنوان نقاط اختلافی یادکرد.
در اقدام ملی ۲ ذیل راهبرد کلان ۱ نقشه جامع علمی کشور به ایجاد هماهنگی و انسجام بین نهادهای ذیربط در علم و فناوری تأکید شده است که این اقدام معاونت علمی را میتوان حرکتی جهت تحقق این اقدام دانست.
۲- حمایتهای قانونی، مالی و تسهیلات شرکتهای دانشبنیان
درحال حاضر به میزان یکهزار و ۴۰۰میلیارد تومان خط اعتباری از سوی معاونت علمی برای حمایت از شرکتهای دانشبنیان ایجادشده است که ۸۰۰ میلیارد از آن با تفاهمنامههایی که میان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با بانکها منعقدشده است تأمین میشود.
همچنین اعتبار صندوق نوآوری و شکوفایی در سال ۹۳ به ۷۰۰میلیارد تومان افزایشیافته است.
از آن برای ارائه تسهیلات به شرکتهای دانشبنیان استفاده میشود.
تعداد شرکتهای دانشبنیانی که تأیید صلاحیت شدهاند
۳- اعطای معافیت مالیاتی و گمرکی به شرکتهای دانشبنیان
یکی دیگر از مسائلَ، مسئله معافیت مالیاتی و معافیت گمرکی و بیمهای مربوط به شرکتهای دانشبنیان بوده است. در این راستا ستاری اعلام کرده است شرکتهای دانشبنیانی که توسط پارکهای علم و فناوری بهعنوان کارگزار، موردپذیرش قرار گیرند به مدت دو سال تأییدیه دریافت خواهند کرد و طی آن میتوانند از تسهیلاتی همچون معافیت مالیاتی و معافیت گمرکی بهرهمند گردند.
اعطای معافیتهای مالیاتی و گمرکی برای شرکتهای دانشبنیان بهعنوان یکی از موارد تسهیلگری در تبادل فناوری است. معافیت گمرکی باعث تسهیل در ایجاد رابطه بین شرکتهای دانشبنیان ایرانی و تعامل آنان با کشورهای مختلف و تلاش در صادرات محصول را خواهد داشت.
۴- تسهیل در صدور ضمانتنامه بانکی
شرکتهای دانشبنیان برای دریافت تسهیلات از بانکها با مشکل ارائه ضمانتنامه بانکی مواجه بودند.
معاونت علمی برای حل این مشکل صندوقهای ضمانتی را تعیین کرده است.
برای دریافت وام بانکی توسط شرکتهای دانشبنیان، ضمانتنامه بانکی صادر میکنند.
یکی از این صندوقهای ضمانت، صندوق وزارت صنعت است.
تا سقف ۶۰۰ میلیارد ریال برای شرکتهای دانشبنیان ضمانتنامه صادر خواهد کرد.
صندوقهای تسهیلگر بهعنوان نهادهایی واسط میان سیاستگذاران و خدمات دهندگان میتوانند نقش مهمی در تکمیل چرخه ایده تا ثروت ایفا کنند. نهادهایی مانند صندوقهای سرمایهگذاری خطرپذیر(VC) در این دسته قرار میگیرند. در یک سالی که از فعالیت دولت میگذرد، معاونت علمی نشان داد، علاقهمند است تا جایگاه خود بهعنوان سیاستگذار و ناظر را حفظ کرده و درعینحال نقشهای تسهیلگری را به مجموعههایی مانند صندوقهای ضمانت(که بهنوعی همان VC هستند) بسپارد.
۵- تجاریسازی و ایجاد بازار محصولات دانشبنیان
ایجاد بازار برای محصولات دانشبنیان یکی از مهمترین بخشهای چرخه ایده تا ثروت است.
محصولات دانشبنیان هرچه قدر هم که خوب و با ارزش باشند، تا بازار مناسبی برای ارائه آنها وجود نداشته باشد، عملاً تأثیری در جامعه نخواهند داشت و نتیجهای جز هدر رفت امکانات و هزینه و زمان نخواهد داشت.
ادامه به برخی از آنها اشارهشده است:
۱- اعطای تسهیلات لیزینگ ۱۲ درصدی به خریداران محصولات دانشبنیان
این تسهیلات از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی به خریداران محصولات دانشبنیان ایرانی اعطا میشود و میتوان آن را بهعنوان اقدامی در جهت حمایت از تولید داخل بهحساب آورد.
۲- ایجاد کریدورهای تجاریسازی برای حمایت از اختراعات
معاون علمی و فناوری رئیسجمهور از راهاندازی ۷ کریدور تجاریسازی برای حمایت از مخترعین خبر داد. برای ایجاد این کریدورها از ظرفیت پارکهای علم و فناوری استانها استفادهشده است. پارک فناوری پردیس،ستاد توسعه فناوری نانو، شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان و پارک علم و فناوری تبریز ازجمله این مراکز هستند.
کارکرد اصلی کریدورها ارائه خدمات ایده تا بازار است. که نقش مهمی در تجاریسازی ایدهها و اختراعات دارند.
۳- تصویب آییننامه اعطای جایزه تجاریسازی فناوری
بر اساس این آییننامه، معاونت علمی معادل ۵ درصد از فروش محصولات دانشبنیان شرکتهای تابعه دانشگاهها و مؤسسات پژوهشی را بهصورت جایزه به خودشان پرداخت میکند. تاکنون با ۱۴ دانشگاه برای اجرای این آییننامه تفاهم شده است. از نقاط مثبت این نوع حمایت این است که شرکتهای دانشبنیان تابعه دانشگاهها، به شرط تولید محصول و فروش آن موردحمایت قرار میگیرند که موجب میشود این شرکتها برای فروش و تجاری کردن محصولات خود تشویق شوند.
۴- راهاندازی بورس ایده
بورس ایده در خردادماه سال جاری راهاندازی شد تا محلی باشد برای اینکه صاحبان ایده و مخترعان بتوانند با حضور در آن سرمایهگذارانی را برای سرمایهگذاری در دستاوردهای تحقیقاتی خود بیابند. هرچند راهاندازی بازار داراییهای فکری اقدام مناسبی در تجاریسازی ایدهها و اختراعات است اما عملکردی از این بازار دیده نمیشود. مشکل اصلی در عدم فرهنگسازی و اطلاعرسانی صحیح در این مورد است که در این زمینه اقدام خاصی انجامنشده است.
۵- برگزاری نمایشگاه تجهیزات آزمایشگاهی
برگزاری دومین نمایشگاه تجهیزات آزمایشگاهی ساخت داخل عزم جدی معاونت علمی را در ایجاد بازار محصولات دانشبنیان و ادامه اقدامات مثبت گذشته نشان داد. کما اینکه این مسئله در اظهارنظرهای مسئولین این معاونت نیز وجود دارد. در این دوره نمایشگاه ۴۰ درصد از خریدهای مراکز دولتی بهصورت یارانه از سوی معاونت علمی و وزارتخانههای علوم و بهداشت پرداخت میشود. برای مراکز غیردولتی نیز تا ۷۰ درصد خریدشان تسهیلات لیزینگ ۴ درصدی پرداخت خواهد شد. به گفته دبیر نمایشگاه، تسهیلات لیزینگ به دلیل وجود مشکلاتی، هنوز اجرایی نشده است.
علیرغم همه تلاشهای خوبی که در برگزاری نمایشگاه شده است چند نقطه ضعف هم در آن به چشم میخورد که از آن جمله میتوان به اطلاعرسانی ضعیف از برگزاری و دستاوردهای نمایشگاه، و محدود بودن منابع یارانه خرید محصولات اشاره کرد. عدم برگزاری چنین نمایشگاههایی برای سایر حوزهها نیز موضوعی است که همچنان مورد انتظار است.
۶- حمایت از ایجاد بازار خارجی محصولات دانشبنیان
معاونت علمی با همکاری وزارت علوم مبلغ ۲۰میلیارد ریال جهت حمایت از شرکتهای دانشبنیان درزمینه صادرات فناوری کالاهای دانشبنیان در نظر گرفته است. جوایز صادراتی نیز به عرصه دانشبنیان راه یافتند و برای صادرکنندگان محصولات دانشبنیان سه درصد جایزه صادراتی در نظر گرفتهشده است.
۶- ایجاد شبکه آزمایشگاهی فناوریهای راهبردی
انتصاب مدیر شبکه آزمایشگاهی فناوریهای راهبردی کشور در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری باهدف کنار هم قرار دادن ظرفیتهای آزمایشگاهی کشور در حوزه فناوریهای راهبردی برای اولین بار در کشور صورت گرفت تا دسترسی به خدمات آزمایشگاهها را برای ارائه به متقاضیان در دانشگاهها و نیز صنایع و شرکتهای دانشبنیان تسهیل کند.
در این شبکه علاوه برافزایش توان نیروی انسانی فعال در آزمایشگاههای عضو، از آنها برای اخذ استانداردهای معتبر آزمایشگاهی حمایت میشود. همچنین از آزمایشگاههای عضو برای خرید تجهیزات جدید در قالب دستورالعملهای شبکه آزمایشگاهی فناوریهای راهبردی حمایت خواهد شد.
۷- حمایت از نخبگان
در برنامههای ستاری در مورد ارائه تسهیلات و حمایت از نخبگان، به تغییر مکانیزم حمایتی از فرد محور به مراکز نخبه پرور اشارهشده است.
۱- حمایت مستقیم
علیرغم برنامه ارائهشده از سوی رییس بنیاد ملی نخبگان، حمایتهای فرد محور از نخبگان همچنان در حال رشد است. اعطای وام ازدواج، وام ۱۰۰میلیونی مسکن،بیمه تکمیلی سلامت نخبگان و بیمه بازنشستگی دوره تحصیلی از برنامههایی است که نشاندهنده توجه زیاد به اجرای مکانیزم حمایتی فرد محور است و با برنامه اعلامشده از سوی ستاری همخوانی ندارد.
۲- حمایت مراکز نخبه پرور
اقدامی که در زمینه جذب و بهکارگیری و حمایت غیرمستقیم و هدفمند از نخبگان انجامشده است.
بر اساس تسهیلات «شهید تهرانی مقدم» در صورت حضور نخبگان در شرکتهای دانشبنیان، بنیاد تا دو سال حقوق این افراد را متقبل میشود. در این صورت از یک طرف شرکتهای دانشبنیان به دلیل منافع مالی که برایشان دارد علاقهمند بکارگیری و استفاده از ظرفیت نخبگان میشوند و از سوی دیگر نخبگان نیز فرصتی برای بروز استعدادهای خود مییابند.
۳- جذب نخبگان ایرانی خارج از کشور
در مورد جذب نخبگان ایرانی خارج از کشور اقدام برجسته این بوده است که این نخبگان میتوانند درخواست دریافت تسهیلات موردنظر خود را به بنیاد بدهند. مثلاً دانشجویان و دانشآموختگان ایرانی خارج از کشور میتوانند تقاضای استفاده از تسهیلات نظاموظیفه را از طریق سامانه ثریا ارائه دهند. البته شرط استفاده از این تسهیلات، مراجعت به کشور است.
۴- ابلاغ آییننامه توانمندسازی نخبگان
به گفته ستاری، بنیاد ملی نخبگان در حوزه شناسایی نخبگان خوب عمل کرده اما در حوزه توانمندسازی برنامه مناسبی برای نخبگان نداشته که باید در این حوزه کار کند. در این راستا آییننامه جدید توانمندسازی نخبگان نیز ابلاغشده است که بهصورت آزمایشی در دانشگاههای صنعتی شریف و علوم پزشکی تهران در حال اجراست.
تصمیمات و اقدامات منفی
۱- توسعه کمی ستادهای توسعه فناوری بدون توجه به کیفی سازی عملکرد آنها
تا قبل از حضور ستاری در معاونت علمی یازده ستاد توسعه فناوری داشتیم.
در این دوره معاونت علمی سه ستاد توسعه فناوری دیگر راهاندازی کرد.
تاکنون نگاه معاونت علمی به توسعه ستادهای توسعه فناوری کمی بوده است و بهطوریکه وطنی معاون توسعه فناوری معاونت علمی برنامه معاونت را رساندن تعداد این ستادها به ۱۰۰ ستاد عنوان کرد.
انتقاد جدی که به این رویکرد وارد است این است که درواقع این ستادها بایستی رویکرد ماموریتگرای دولت در قبال توسعه فناوری باشند و باید بنا بر اولویتهای کشور به وجود بیایند. اما در این دوره همانند دوره قبل، معاونت علمی به این نکته توجهی ندارد و بهجای اینکه ستادهای موجود را ارتقا دهد بر افزایش تعداد آنها تمرکز دارد. در مورد ستادهای توسعه فناوری سه مشکل اصلی وجود دارد.
اول اینکه معاونت علمی انتظارات خود از ستادها را به روشنی مشخص نکرده است.
دوم ناشی از اشکالات ساختاری و نشناختن وظایف ستادها از سوی خود آنهاست.
سوم هم ضعف نظارت معاونت علمی بر عملکرد ستادها است.
۲- عدم توجه به گفتمان سازی علم و فناوری
در راهبرد کلان ۲ نقشه جامعه علمی کشور بر تبدیل علم بهعنوان یکی از گفتمانهای اصلی جامعه تأکید شده است. پرویز کرمی، رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاعرسانی معاونت علمی راهاندازی گردشگری و تور علمی برای خبرنگاران و اصحاب رسانه را برنامه معاونت علمی در راستای تأکیدات نقشه جامع علمی بر گفتمان سازی علم عنوان کرد. هرچند هنوز این تورهای علمی برگزار نشده است.
ستاری چه نمرهای میگیرد؟
اقتصاد مقاومتی یکی از مهمترین مسائل نظام به شمار میآید.
بسیاری معتقدند برای رسیدن به اقتصاد مقاومتی حرکت به سمت اقتصاد دانشبنیان لازم است.
نوک پیکان اقتصاد دانشبنیان هم توجه به مسئله شرکتهای دانشبنیان است.
در میان نهادهایی که در موضوع دانشبنیان نقش ایفا میکنند، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تلاش قابل قبولی در عرصه حمایت و بازار سازی برای این شرکتها انجام داده است. این اقدامات را میتوان در جهت شکلدهی به اقتصاد دانشبنیان دانست که مطابق با بند ۲ سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی است.
انواع حمایتهای مالی و قانونی نظیر اعطای وام، معافیت مالیاتی و معافیت گمرکی، حل مشکل ضمانتنامه بانکی برای دریافت تسهیلات، ایجاد بازار برای محصولات دانشبنیان از طریق فن بازارها، کریدورهای تجاریسازی، نمایشگاه تجهیزات آزمایشگاهی و تجاریسازی ایدهها با راهاندازی بازار داراییهای فکری در فرابورس ازجمله اقدامات مثبت معاونت علمی در راستای حمایت از شرکتهای دانشبنیان به شمار میرود.
البته برخی از این اقدامات دارای نقاط ضعفی هم هستند که لازم است ستاری نسبت به رفع آنها اقدام کند. برای نمونه عدم اقدام در جهت تشکیل نمایشگاه با مدل نمایشگاه تجهیزات آزمایشگاهی در موضوعات دیگر، عدم اطلاعرسانی صحیح در مورد بورس ایده و نداشتن خروجی مورد انتظار از آن را میتوان نام برد.
با توجه به اقدامات، تصمیمات و برنامههای معاونت علمی و فناوری رییسجمهور، درمجموع میتوان عملکرد این معاونت را در حد خیلی خوب توصیف کرد.
مهم ترین برنامه های معاون علمی و فناوری رییس جمهور و اقدامات متناسب با آن ها